بررسی تحولات جمعیتی در دوران معاصر ایران

مقدمه

جمعيت يكي از اركان به وجود آمدن كشورها است كه در كنار جغرافياي مناسب مي تواند باعث افزايش قدرت يك كشور شود. جغرافيا يك عامل تقريباً ثابت و تغييرناپذير در طول زمان است در حالي كه كه جمعيت يك كشور تحت تأثير عوامل مختلفي قرار دارد و در طول زمان مي تواند در معرض تغييرات فراواني قرار بگيرد. نرخ رشد جمعيت1 و نرخ باروري2 دو شاخص مهم در تعيين جمعيت هر کشور مي باشند که در اين نوشتار به بررسي وضعيت موجود و مطلوب آنها در ايران مي پردازيم.

کشورها برای رسیدن به رفاه و توسعه نیازمند برنامه ریزی هستند تا بتوانند نیازها و امکانات خود را در کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت پیش بینی کنند.

در کشورهای در حال توسعه نظیر ایران، هدف برنامه ریزی باید دستیابی همه جانبه و پایدار باشد. این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته هدف از برنامه ریزی تثبیت شرایط اقتصادی و استفاده همه جانبه از ظرفیت های موجود همچنین جلوگیری از نوسانات بازار و تضمین اشتغال کامل است.(مصری، 1387: 20)
یکی از مهمترین مسائلی که امروزه در برنامه ریزی برای هر کشور می بایست مد نظر قرار گیرد برنامه ریزی جمعیت می باشد. در نیمه دوم قرن بیستم، مهم ترین چالش علمی و اجتماعی درخصوص برنامه ریزی جمعیت، رشد سریع و تمرکز فزایندة آن در یک یا چند نقطة شهری به خصوص در کشورهای جهان سوم بود.
نخست، غرب این پدیده را برجسته کرد و آن را نوعی ناهنجاری منجر به عدم تعادل و بی عدالتی در توزیع فرصت ها و ناکارآمدی نظام فرآیند نامید. به دنبال آن، کشورهای جهان سوم نیز به بحث در خصوص این پدیده برخاستند ودر جست وجوی راه های غلبه بر این مشکل برآمدند. (امکچی، 1383: 13)

امروزه ، جمعیت مردمی که در مناطق شهری زندگی می کنند، از تمام ادوار تاریخ انسان بیشتر است. روند شهرنشینی بازگشت ناپذیر است. تخمین زده شده است که جمعیت شهری دنیا تا سال 2025 دوبرابر شده و به بیش از 5 میلیارد خواهد رسید، که بیش از 90٪ این رشد در کشورهای در حال توسعه خواهد رسید.
• همچنین براساس تخمین های سازمان ملل، 60درصد جمعیت جهان در سال 2030 در شهرها زندگی خواهند کرد که باعث تغییرات گسترده در سبک زندگی، کاربری زمین، تقاضا برای انرژی و دیگر منابع دیگر و همچنین فشار محیطی خواهد شد.

• این رشد شتابان شهری به ویژه درشهرهای بزرگ موجب عدم تعادل در پراکنش جمعیت و نظام نامتعادل توزیع خدمات گردیده است: بنابراین برنامه ریزان، سیاست گذاران و مدیران شهری را با چالش جدی مواجه کرده است. به نظر می رسد با این رشد اجتناب ناپذیر جمعیت، بهینه ترین راه حل این است که با برنامه ریزی صحیح بتوان از سنگینی وزنه های جمعیتی جلوگیری کرد. در ایران نظیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه این روند روز به روز در حال افزایش است.

در ادامه سیرروند توسعه شهری و افزایش شهرنشینی در ایران بررسی خواهد شد.